Kołowrotek składa się z trójnożnej ukośnej podstawy, w której umocowane jest koło napędowe. Pod podstawą umieszczony pedał w postaci deseczki. Pedał połączony z korbą koła napędowego za pomocą drewnianego korbowodu. Koło napędowe dość ciężkie, jest jednocześnie kołem zamachowym. Na drugim końcu podstawy zamocowane powinno być wrzeciono, którego brak i pozostałych części. Rozwój konstrukcji zmierzał do uzyskania procesu ciągłego i tym samym znacznego przyspieszenia przędzenia. Uzyskano to przez wprowadzenie napędu nożnego i zastosowanie wrzeciona ze skrzydełkiem. Podobne rozwiązanie stosuje się również dzisiaj, w niedoprzędzarkach skrzydełkowych. Kołowrotek używany był do przędzenia zarówno włókien zwierzęcych (wełna), jak i łykowych (len, konopie). Od sposobu napędzania nazywa się go kołowrotkiem nożnym. Ręczny kołowrotek został wyparty przez kołowrotek z napędem nożnym (niekiedy zwany warsztatem samoprząśniczym) w końcu XV wieku..