Rogalin, gm. Horodło

---

Cmentarzysko kultury strzyżowskiej - wczesna epoka brązu

Badania na cmentarzysku w Rogalinie pod Hrubieszowem, podobnie jak wiele innych prac wykopaliskowych, rozpoczęły się od przypadkowego odkrycia. W grudniu 2008 roku na polu ornym natrafiono na rozdrobnione fragmenty szkieletu oraz pojedyncze, ale charakterystyczne zabytki, m.in. w postaci ornamentowanych odciskiem sznura fragmentów naczyń. Już wówczas ich przyporządkowanie kulturowo-chronologiczne nie stanowiło problemu. Odkrycie jednoznacznie określono jako zniszczony pochówek kultury strzyżowskiej z wczesnej epoki brązu. W pierwszej połowie II tys. przed Chr. Zajmowała ona tereny wschodniej części Wyżyny Lubelskiej i zachodniej części Wyżyny Wołyńskiej po Horyń. Natomiast największe zagęszczenia stanowisk znajduje się na Grzędzie Horodelskiej w okolicach miejscowości Strzyżów, od której wywodzi się nazwa tego post sznurowego ugrupowania kulturowego.

Pracami wykopaliskowymi prowadzonymi z ramienia Muzeum im. ks. St. Staszica w Hrubieszowie, kieruje Anna Hyrchała. Partnerem badań od samego początku jest również Instytutu Archeologii UMCS w Lublinie.

Ryc.1 – Rogalin, gm. Horodło, pow. Hrubieszowski – stanowisko w trakcie eksploracji (fot. A. Hyrchała)

Cmentarzysko w Rogalinie, podobnie jak inne strzyżowskie stanowiska sepulkralne, położone jest na południowym stoku wzniesienia Grzędy Horodelskiej. Teren jest intensywnie wykorzystywany rolniczo, przez co badania w tym miejscu miały przede wszystkim charakter ratowniczy. Do chwili obecnej przebadano 12 pochówków w różnym stopniu zachowania. Część pochówków została zupełnie zniszczona, a ich ślady to jedynie silnie rozdrobnione fragmenty w warstwie oraniny. Kilka pochówków zachowało się jednak w dobrym stanie, a jeden (grób nr 10) zaskakująco, w stanie wręcz idealnym. Wyposażenie w postaci m.in. kilkunastu krzemiennych grotów strzał, bifacjalnego grotu noża lub włóczni, sprawiło że pochowany w tym grobie mężczyzna zyskał miano „Wojownika -myśliwego” (ryc.3).

Ryc.2 – Południowy stok Grzędy Horodelskiej (fot. A. Hyrchała)

To właśnie doskonale zachowana czaszka „Wojownika” stała się pretekstem do nawiązania współpracy z zespołem badawczym dr Doroty Lorkiewicz-Muszyńskiej z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Początkowo planowano jedynie wykonanie rekonstrukcji twarzy. Zakres analiz jednak zdecydowanie poszerzono. W trakcie ostatnich lat poza oczywistymi badaniami antropologicznymi, wykonano serię dodatkowych analiz także przy użyciu tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego. Pozwoliły one między innymi wskazać na zmiany w materiale kostnym o charakterze degeneracyjnym. Interesujące było odkrycie w kości piszczelowej – łagodnej, być może bezobjawowej postaci nowotworu - kostniaka śródkostnego. Wyniki badań z tomografii były z kolei bazą do wykonywania trójwymiarowej kopii czaszki metodą druku przestrzennego (drukarki 3D). Tomografia komputerowa czaszki posłużyła również do wykonania modelu twarzy, a ten z kolei został wykorzystany przez artystę-rzeźbiarza, celem wykonania modelu z gliny. Końcowym efektem tego procesu, będzie wykonanie pełno postaciowego manekina, o budowie fizycznej i rysach twarzy odtworzonych na podstawie przeprowadzonych analiz. Indywidualne cechy takie jak włosy, broda, czy zmarszczki dostoswane będą do szacowanego wieku Wojownika. Postać ta, wyposażona w rekonstrukcje odkrytych w grobie przedmiotów, stanie się jednym z podstawowych elementów ekspozycji.

Ryc.3 – Rogalin, grób nr 10 „Wojownika” (fot. A. Hyrchała)


Ryc.4 – komputerowa rekonstrukcja twarzy (wg D. Lorkiewicz-Muszyńska)


Ryc.5 – Rekonstrukcja twarzy wykonana w glinie, jako wzór do przygotowania głowy manekina (wg J. Szynkarczuk)

Oddzielnym analizom poddane zostały zęby wszystkich osobników odkrytych na cmentarzysku w Rogalinie (ryc.6). Pozwoliły one m.in. na określenie wieku zębowego, oraz na zaobserwowanie skali zmian patologicznych takich jak próchnica. Łącznie przebadano niemal 200 zębów. Szczególnie intersujące są spostrzeżenia dotyczące pochówku nr 4, w którym znaleziono zęby z próchnicą. Zaawansowane stadium zmian, sięgnęło komory zęba i kanałów korzeniowych, powodując z pewnością bardzo bolesne zakażenie, natomiast infekcja rozszerzająca się tą drogą do otaczającej kości mogła być nawet przyczyną śmierci. Badaniami kierowała dr Agnieszka Przystańska.

Ryc.6 – Zdjęcie pantomograficzne szczęki i żuchwy do ustalenia wieku zębowego (grób 10) – wg A. Przystańska

Szczególnie ważne, ale również obiecujące w perspektywie dalszych badań, są wyniki badań genetycznych prowadzonych przez dr Monicę Abreu-Głowacką. Badania kopalnego DNA (aDNA) dostarczają ogromnej ilości informacji i coraz częściej pozwalają na rozstrzygnięcie kwestii, w których tradycyjna antropologia fizyczna jest bezsilna. Częściowe wyniki badań genetycznych wyjaśniły jednoznacznie kwestie płci osobników młodocianych i dzieci, u których cechy wykazujące dymorfizm płciowy w zakresie elementów szkieletu nie są wyraźnie ukształtowane. W wielu przypadkach udało się wykazać pokrewieństwo pomiędzy poszczególnymi osobami, złożonymi w grobach. W pięciu przypadkach stwierdzono z dużym prawdopodobieństwem, że porównywane osoby mogły być rodzeństwem. Najbardziej spektakularne wyniki do tej pory uzyskano podczas badania szczątków z grobów 9 (chłopiec w wieku ok. 7-9 lat) i 10A – „Wojownik” (wiek ok. 47 lat), a mianowicie analiza markerów STR usytuowanych na chromosomie Y, które przekazywane są z ojca na syna, wykazały identyczny haplotyp pomiędzy badanymi mężczyznami, co wskazuje, że mogli oni mieć tego samego przodka w linii męskiej i tym samym mogli być braćmi lub kuzynami. Badania będą kontynuowane, a ich wyniki częściowo publikowane będą w katalogu planowanej wystawy, a następie w całości w monograficznym opracowaniu stanowiska.

Badaniom poddane zostały również same zabytki, licznie odkrywane w strzyżowskich grobach. Poza datowaniem metodą C14, wykonano również analizy malakologiczne (zabytków z muszli), których interesujące wyniki znajdują się obecnie w opracowaniu dr Aldony Kurzawskiej.

Wystawa „Wojownik i księżniczka” przygotowywana przez Muzeum im. ks. St. Staszica przy współpracy z naukowcami z Poznania, będzie połączeniem tradycyjnej archeologii z wynikami interdyscyplinarnych badań z zakresu medycyny sądowej, odontologii, genetyki, inżynierii wirtualnej. Będzie to również prezentacja innych dziedzin, wspierających archeologię – geografii i geomorfologii, geofizyki i informatyki.

Ważnym elementem pozwalającym na prezentację zwyczajów pogrzebowych kultury strzyżowskiej, będą plastyczne rekonstrukcje pochówków autorstwa Mirosława Kuźmy. Równolegle do czasowej wystawy „Wojownik i księżniczka”, eksponowane będą ilustracje pochówków m.in. z Danii, Szwecji, Islandii, Anglii i Polski, powstałych przy okazji współpracy artysty z Leszkiem Gardełą, w ramach wystawy – „Mirosław Kuźma. Archeologia i Sztuka”.

Wystawie poświęconej kulturze strzyżowskiej towarzyszyć będzie obszerny katalog.

KULTURA STRZYŻOWSKA (I połowa II tys. przed Chr.)

Wydzielona została dopiero pod koniec lat 50-tych XX wieku, a pierwsze monograficzne opracowanie autorstwa J. Głosika trafiło do obiegu naukowego w 1968 roku. Początkowo traktowana była jako lokalne ugrupowanie neolitycznej kultury ceramiki sznurowej. Powiększenie bazy źródłowej spowodowało jej „odmłodzenie” i dołączenie do kręgu kultur „postsznurowych” wczesnej epoki brązu. Częściowo była współczesna kulturze mierzanowickiej i trzcinieckiej. Osadnictwo skupiało się głównie na lessowych terenach Wyżyny Wołyńskiej i wschodniej części Wyżyny Lubelskiej. Osady zakładano w dolinach rzek. Domostwa ziemiankowe odkryto na Ukrainie, były to budowle ziemiankowe, czasem dwuizbowe o powierzchni kilkunastu metrów kwadratowych, z paleniskami wewnątrz. Natomiast cmentarzyska szkieletowe liczące od kilku do kilkunastu pochówków lokowano na stokach wzniesień. Zmarłym do grobów wkładano głównie naczynia z charakterystycznym ornamentem odciśniętego sznura, przecierane wiechciem traw oraz narzędzia krzemienne, ozdoby miedziane, kościane, paciorki fajansowe. Największe zagęszczenie ciekawych stanowisk znajduje się w okolicach Hrubieszowa.

---

---

---

(C)2009 Muzeum im. ks. St. Staszica - wszelkie prawa zastrzeżone

autor strony: Tombi